يادداشت پايگاه خبري تحليلي پيرغار؛

ارزيابي راهبردي طراحي امريکا درباره سوريه اکنون به مشغله اصلي تحليلگران راهبردي تبديل شده است. اگرچه هيچ ارزيابي قطعي در اين باره وجود ندارد ولي در اين نوشته تلاش شده بر مبناي مجموعه اطلاعات موجود دورنمايي از وضعيت ارائه شود.

الف- هدف هاي حمله

1. تغيير رژيم هدف حمله نيست چون: 1- اين کار مستلزم حمله گسترده به سوريه و از بين بردن تمامي ساختارهاي حکومتي فعلي آن است که با راهبرد اعلامي امريکا مغايرت دارد. 2- امريکا به جايگزين هاي احتمالي اسد اعتماد ندارد و بويژه عقيده دارد خطر تکفيري هاي نزديک به القاعده و جبهه النصره از اسد بيشتر است. 3- جريان معارضه به شدت پراکنده، فاقد رهبري واحد و قابل مذاکره و داراي درگيري هاي جدي داخلي است 4- در صورت اسقاط اسد بدنه وفادار به او بدل به معضلي سهمگين براي رژيم جانشين مي شود.

2. تغيير رفتار رژيم اسد در حوزه هاي: 1- استفاده از سلاح هاي شيميايي 2- حملات هوايي به معارضه (از طريق ايجاد منطقه پرواز ممنوع در برخي استان هاي هم جوار ترکيه و اردن)

3. ايجاد اعتبار براي استراتژي ترسيم خطوط قرمز و امکان حفظ اين استراتژي در مقابل ايران

4. وادار کردن ايران و حزب الله به خارج کردن نيروهايشان از سوريه

5. ايجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز 3 استان هم مرز با ترکبه و اردن و وادار کردن اسد به پذيرش خودمختاري اين استان ها در اجلاس ژنو 2 (مجبور کردن اسد به پذيرش راه حل سياسي مطلوب امريکا در بحران سوريه). در اين حالت جنگ آينده در سوريه بخشي از ديپلماسي خواهد بود. در واقع جمع بندي امريکا اين است که تا معادله نظامي تغيير نکند، راه حل سياسي شانسي ندارد. براي به نتيجه رسيدن معادله نظامي هم بايد موازنه قواي فعلي به نفع يکي از دو طرف به هم بخورد والا جنگ تا مدت هاي غير قابل پيش بيني به درازا خواهد کشيد.

6. پاسخ دهي به لابي بسيار سنگين اسراييل در واشينگتن که اکنون عقيده دارد اسد در صورت تداوم وضعيت فعلي به سرعت معارضه را نابود خواهد کرد و تهديد سوريه جديد براي اسراييل بسيار شديد خواهد بود.

7. جلوگيري از پيروزي قريب الوقوع اسد بر معارضه و خريد زمان براي تروريست ها

8. تقويت روحيه معارضه

9. سوق دادن بخش هاي لرزان حاکميت سوريه به جدا شدن از حکومت يا اقدام به کودتا

10. افزايش دادن فرار از ارتش

11. هدف ديگر احياي رهبري امريکا در مسئله سوريه است که در اثر رفتار انفعالي يک سال گذشته به شدت آسيب ديده بود.

12. جلوگيري از رشد فزاينده روند اعتماد به نفس منطقه اي ايران

13. پاسخ دهي به نياز راهبردي اعراب در جنگ شيعه و سني

14. احياي باور معارضه سوري به قابل اعتماد بودن امريکا براي ايجاد اتحاد راهبردي با سوريه پس از اسد

15. احياي اعتماد در اسراييل در اين باره که مي تواند در موضوعات حياتي امنيت ملي به امريکا تکيه کند و نيازي به اقدام مستقل ندارد.

ب- شکل حمله

1. حمله محدود خواهد بود نه گسترده. چرا؟ 1- حمله گسترده ميلياردها دلار هزينه دارد. دمپسي به کنگره اعلام کرده است همين حمله فعلي ماهانه يک ميليارد دلار هزينه خواهد داشت. 2- حمله گسترده امريکا را درگير يک جنگ بزرگ مي کند که نه ارتش و نه افکار عمومي امريکا با آن موافق نيست، نتيجه آن روشن نيست و با هدفگذاري هاي سياسي اوباما هم تطبيق ندارد. 3- حمله گسترده احتمال تحميل تلفات انساني بر امريکا را به شدت افزايش خواهد داد. 4- حمله گسترده پاي بازيگران ديگر را به موضوع باز خواهد کرد، اسد را در موقعيت مرگ و زندگي قرار مي دهد و ترکيب اين دو مسئله با يکديگر کنترل شرايط براي امريکا را به شدت دشوار کرده و امکان از کنترل خارج شدن بازي را صد چندان مي کند. در اين حالت، جنگ سوريه به جاي آنکه منشا ثبات باشد به منبع عظيم بي ثباتي در منطقه تبديل خواهد شد.

2. هدف هاي احتمالي امريکا: 1- تاسيسات زير بنايي سوريه 2- تاسيسات موشکي سوريه 3- تاسيسات نظامي عمده سوريه 3- محل هاي تجمع نيرهاي ايراني و حزب الله 4- انبارهاي سلاح شيميايي سوريه (1) 5- امريکا هدف اعلام نشده اي هم خواهد داشت و آن حمله به کلوني ها القاعده است. 6- مراکز حساس فرماندهي اطلاعاتي و عملياتي سوريه

3. در عين حال امريکا به دنبال از بين بردن کامل نهادهاي حکومتي سوريه نخواهد بود چرا که امريکا عقيده دارد نبايد تجربه عراق را تکرار کرد و از بين بردن کامل نهادهاي حکومتي باعث خواهد شد رژيم جايگزين اسد –هر کسي که باشد- از کنترل اوضاع ناتوان شده و سوريه به بهشت جديد تروريست ها تبديل شود.

4. ظاهرا اوباما با محدود کردن عمليات آمريکا برضد سوريه به استفاده از موشک هاي تام هاوک از توانايي هاي نفوذي و تخريبي آمريکا بهره نخواهد برد. موشک هاي تام هاوک با وزني معادل 450 کيلوگرم، بردي معادل 2 هزار و 500 کيلومتر دارند و مي توانند از پنج ناوشکن آمريکايي و چهار زيردريايي هسته اي آمريکا که در درياي مديترانه منتظر دريافت فرمان حمله هستند، پرتاب شوند. هرچند موشک هاي تام هاوک موشک هاي قدرتمندي هستند اما استفاده انحصاري از چنين موشک هايي برخي نتايج را به دنبال خواهد داشت. اول آنکه زرادخانه هاي سلاح هاي شيميايي سوريه دست نخورده باقي خواهند ماند. موشک هاي تام هاوک قادرند اهداف سطحي را نابود کنند و به پايگاه هاي زيرزميني آسيبي نخواهند رساند و در نتيجه اسد سلاح هاي شيميايي خود را از دست نخواهد داد. دوم اين که موشک هاي تام هاوک به تنهايي قادر نخواهند بود نيروي هوايي سوريه را زمين گير يا پايگاه هاي آن را تعطيل کنند. چنين موشک هايي قادر خواهند بود باندهاي پرواز را براي چند ساعت يا چند روز غير قابل استفاده کنند تا دولت سوريه آنها را بازسازي کند.

5. آنطور که منابع نظامي گزارش داده اند نيروي هوايي سوريه اکنون 6 پايگاه هوايي دراختيار دارد که هنوز قابل استفاده هستند. اين کشور درکل 30 پايگاه هاي هوايي دارد. آمريکا با يک حمله موشکي سنگين تر و گسترده تر از آنچه برنامه ريزي کرده است مي تواند تمام اين پايگاه ها را نابود کند و در نتيجه کمک بزرگي به شورشيان اين کشور بکند و راه را براي ايجاد منطقه پرواز ممنوع برفراز خاک سوريه هموار کند. اما معلوم نيست که ارتش امريکا چنين برنامه اي داشته باشد چرا که اين امر با پروژه اسقاط رژيم تفاوت ندارد.

ج- مشکلات راهبردي امريکا

1. حمله محدود دستاورد راهبردي نخواهد داشت و ايران و حزب الله  اين امر را به خوبي درک کرده و در معادلات راهبردي خود درج مي کنند.

2. حمله نظامي مي تواند توازن قوا را عوض کند ولي نمي تواند اختلافات ديرپا وعميق اعتقادي و فرقه اي را علاج کند.

3. نظامي ها موافق حمله محدود و سياسيون موافق حملات بزرگ تر هستند.

4. حمله محدود ممکن است با پاسخ گسترده مواجه شود و عملا به درگيري گسترده بينجامد.

5. امريکا براي ضربات دوم و سوم طراحي جدي ندارد و با اين پيش فرض به سوريه حمله مي کندکه همچون دو مورد حمله اسراييل به کاروان هاي تسليحاتي حزب الله اسد واکنش جدي به اين حمله نشان نخواهد داد چرا که نمي خواهد وارد جنگ بزرگ با امريکا شود.

6. ممکن است حمله محدود اوضاع داخلي سوريه را بدتر و فشار حکومت به معارضه را بيشتر کند.

7. حمله محدود نمي تواند موازنه قوا را تغيير بدهد.

8. حمله محدود دستاوردي نخواهد داشت که در افکار عمومي امريکا هزينه اقصادي حمله را توجيه کند.

9. دولت امريکا بايد از کنگره مجوز يک جنگ طولاني را بگيرد نه يک حمله محدود تا بتواند براي ضربات دوم و سوم آماده باشد و اين در حالي است که لااقل نجلس نمايندگان با پذيرش چنين امري مشکل جدي خواهد داشت.

10. اوباما اگر بخواهد موافقت جمهوري خواهان در مجلس نمايندگان را بگيرد بايد به آنها امتيازي بدهد.

11. جمهوري خواهان موافق حمله همانطور که در نامه گراهام و مک کين آمده عقيده دارند که حمله بايد گسترده باشد نه محدود.

12. اين حمله براي امريکا منافع راهبردي ندارد و بيشتر نوعي لجاجت است بنابراين اوباما قادر به پاسخ دادن به اين سوال نخواهد بود که فراتر از ژست هاي تبليغاتي واقعا دستاورد راهبردي اين حمله براي امريکا چيست؟ (نگاه کنيد به مقاله آنتوني کردزمن در iiss).

13. اين حمله بايد بتواند سرنوشت جنگ در سوريه را عوض کند. حمله محدود نمي تواند چنين کاري بکند. حمله نظامي گسترده تر هم نه طراحي شده، نه نظامي ها موافق آن هسند، نه دولت و نه افکار عمومي امريکا.

14. امريکا با اين حمله درگير يک ستيزه جويي بي پايان در منطقه مي شود که احساسات ضد امريکايي را به شدت تقويت خواهد کرد و برنامه ريزي امريکا براي عميق تر کردن منازعه شيعه-سني در منطقه را به طور جدي دچار مشکل مي کند. 

15. محدود محدود پس از مواجهه با پاسخ به حمله سراسري با هدف تغيير ژيم تغيير ماهيت مي دهد. اين اجتناب ناپذير است. البته کري به کنگره گفته است که در مقابل پاسخ اسد باز هم بدون ورود به جنگ به او جواب داده خواهد شد.

16. امريکا بيش از پيش با سازمان ملل، روسيه و چين درگير مي شود.

17. دوران جديدي از شکستن اتلاف هاي آتلانتيکي آغاز مي شود و از اين به بعد دورنماي همراهي آلمان و انگليس در پروژه هاي يک جانبه امريکا مبهم خواهد بود.

18. اعتبار دموکرات ها به عنوان پايان دهدگان جنگ و رونق دهندگان به اقتصاد در ميان افکار عمومي امريکا از بين خواهد رفت.

19. امريکا مايل نيست تجربه عراق را تکرار کند ولي اين اجتناب ناپذير است چرا که ساخنارهاي حکومت اسد بسيار قدرتمند است و اين رژيم پايگاه اجتماعي جدي دارد.

20. اين حمله به تقويت القاعده منجر خواهد شد.

21.  امريکا اطلاعات کافي براي تعيين دقيق اهداف خود به منظور طراحي يک حمله هوشمند را ندارد.

22. اين حمله هر چه بيشتر اسد را به ايران روسيه و چين وابسته تر و دست آنها را در کمک به اسد بازتر خواهد کرد.

23. مطابق اعلام مارتين دمپسي به کنگره اين حمله ماهانه يک ميليارد دلار هزينه خواهد داشت و امريکا به لحاظ اقتصادر در موقعيتي نيست که اين هزينه را تحمل کند.

24.  اگر اسد در اين حمله آسيب چنداني نبيند و باز هم بلکه تندتر به اقدامات خود عليه معارضه ادامه دهد، استراتژي بازدارندگي امريکا در مقابل وي –و در مقابل ايران- به طور کامل و براي هميشه بي اعتبار مي شود. در واقع همانطور که اسراييلي ها گفته اند اگر قرار باشد امريکا در نهايت فقط يک حمله محدود به سوريه بکند، بهتر آن است که چنين حمله اي اساسا انجام نشود.

25. اين حمله انزواي جهاني امريکا را تشديد خواهد کرد.

26. اين حمله به اسد حق دفاع خواهد داد.

27. اين حمله ثابت مي کند ماهيت معارضه سوري کاملا «خارج ساخته» است.

28. اين حمله روند فشار نظامي اسد بر معارضه را عميقا تشديد خواهد کرد.

29. امريکا بدون ايجاد يک منطقه «حرکت زميني ممنوع» و صرفا از طريق تکيه بر شليک موشک از راه دور و ايجاد منطقه پرواز ممنوع، نمي تواند معادله نبرد روي زمين را تغيير بدهد.

30. هيچ نوعي از منطقه پرواز ممنوع نمي تواند توان توپخانه اي و سلاح هاي نقطه زن اسد را از بين ببرد.

31. اين احتمال جدي است که در اثر اين حمله و افزايش بي ثباتي، القاعده به سلاح هاي شيميايي دست پيدا کند.

د- سناريوهاي بشار اسد در پاسخ

1. حمله به اسراييل

2. حمله به ناوهاي امريکايي در مديترانه

3. حمله سراسري و گسترده به معارضه

4. حمله به ترکيه و اردن

5. حملات سايبري به امريکا

6. حمله حزب الله به اهداف امريکا در سراسر جهان

ه- ارجاع مسئله به کنگره از سوي اوباما نشانه چيست؟

1. اسد زمان بيشتري براي جابجايي هاي تاکتيکي به دست آورده که مي تواند اثر حمله را به حداقل برساند.

2. اوباما با اين کار از اين به بعد براي هر عمليات نظامي بايد به کنگره مراجعه کند.

3. اين اقدام سوء تفاهم با نتانياهو و اسراييل را بيشتر کرد.

4. اين اقدام باعث تقويت روحيه شديد اسد شد.

5. حالا که روشن شده اقدام نظامي به اين سادگي ها نيست و حرف هاي امريکا هم بيشتر تهديد است و اگر هم عملي شود بسيار محدود خواهد بود. اين امر ابهت نظامي امريکا و بازدارندگي ناشي از آن را دچار آسيب جدي مي کند.(2)

و- جمع بندي

به نظر مي رسد امريکا براي يک حمله محدود ولي موثر آماده مي شود که اسد را پاي ميز مذاکره در اجلاس ژنو 2 بياورد و با امتيازگيري از وي درباره عدم تعرض به مناطق تحت کنترل معارضه، سناريوي تجزيه در سوريه را محقق کند. در عين حال امريکا در پي آن است که از گسترش جنگ جلوگيري کند ولي هنوز جوابي براي اين سوال ندارد که چگونه بايد با واکنش بسيار شديد اسد مقابله کند. به نظر نمي رسد در مقطع فعلي هدف امريکا اسقاط رژيم اسد باشد چرا که چنين کاري عملا ممکن نيست و منافع راهبردي امريکا را هم تامين نمي کند. ضمن اينکه اين کار مستلزم يک جنگ بزرگ است که امريکا به دلايل مختلف آماده آن نيست. در عين حال امريکا تصور مي کند فضاي ناشي از مشاهده جديت امريکا دولت اعتدال گراي ايران را به امتيازدهي پاي ميز مذاکرات با 1+5 وادار خواهد کرد. 

پانوشت ها

----------------------------------------------

1- راجرز مي گويد: البته انگليسي معتقد هستند که رژيم اسد چهارده بار و دستگاه هاي اطلاعاتي ما معتقدند که نه بار رژيم اسد از اين سلاحها استفاده کرده است که بزرگترين و پر تلفات ترين حادثه همين حادثه اخير بود به شکلي که در نهايت صداي جهانيان در آمد و اعلام کردند نمي توان به يک رژيم ياغي اجازه داد انباري بزرگ از تسليحات شيميايي را داشته باشد و از اين سلاح ها بدون هيچ مصونيتي استفاده کند.

2- بن کسپيت ، المانيتور،

علي محمدي

10/6/1392.